Essay: Erasmus Mackenna over Katie Cruel

‘‘Voor mij is Katie Cruel een vraag om hulp, niet geschreeuwd, maar gefluisterd en gezongen.’’ Vanaf maart 2024 is collectief LENZ (Marit Hooijschuur, Roel Pronk en Erasmus Mackenna) op tour met hun performance Katie Cruel, een voorstelling waarin experimentele muziek en teksttoneel elkaar ontmoeten. In dit essay vertelt regisseur Erasmus Mackenna over de inspiratie voor de voorstelling.

Erasmus: Ik ben opgegroeid in Schotland en al op heel jonge leeftijd werd ik gegrepen door de ballad-cultuur. Ik zong op de basisschool en ging zo vaak als ik kon naar ceilidh-dance – een Schotse traditie van samen dansen.  

Een paar jaar geleden ontstond bij mij, Marit en Roel, de andere leden van LENZ, een sterke fascinatie voor Schots-Ierse murder ballads. Een murder ballad is, simpel gezegd, een lied over iemand die wordt vermoord. Deze liederen vinden hun oorsprong in traditionele muziekstijlen, maar zijn tegenwoordig te vinden in alle muzikale genres. Traditionele muziek en murder ballads veranderen voortdurend door mondelinge tradities, vertalingen, migraties en herinterpretaties, en dat is vandaag de dag niet anders. 

Murderballads als afspiegeling van de samenleving

We probeerden te ontdekken wat de verhalen in de ballads voor ons betekenden en waarom ze ons zo roerden en interesseerden. Om parallellen te vinden met het heden begonnen we naar murder ballads te kijken als afspiegelingen van onze samenleving. Met gemixte emoties ontdekten we dat veel murder ballads vandaag de dag relevant zijn op exact dezelfde manier als toen ze werden geschreven (voor zover het mogelijk is een ballad te traceren naar zijn oorsprong). De afspiegelingen van onze wereld die de murder ballads ons tonen zijn, zacht gezegd, erbarmelijk.

In de ballads worden mensen gedood om allerlei redenen, maar de twee meest voorkomende zijn:

1) om jezelf te emanciperen en bevrijden van je onderdrukker, en

2) om iemand te onderdrukken waar je jaloers op bent.

Het idee dat deze strijd tijdloos is en universeel blijft door de eeuwen heen, kan rustgevend zijn. Tegelijkertijd is het vermoeiend om iemand een verhaal uit de tiende eeuw te horen zingen dat hetzelfde sociale geweld beschrijft tegen gemeenschappen die nog altijd lijden. 

Drone

De plannen voor Katie Cruel werden geboren naar aanleiding van onze vorige voorstelling, Sheath and Knife (2023). Op muzikaal vlak bleef Sheath and Knife dicht bij de oorsprong van de ballad, gespeeld op traditionele Schots-Ierse instrumenten. De muzikale ruggengraat was de drone: een noot die constant en eindeloos speelt. In Sheath and Knife was de drone voornamelijk hoorbaar in stem en harmonium. Voor ons is de drone dat wat door de eeuwen heen klinkt.

Als verhalen uit ballads terugkeren door verschillende generaties heen, kunnen we spreken van een cyclus. Een slachtoffer lijdt, bijvoorbeeld, aan het handelen van een dader, ervaart trauma, krijgt een kind en geeft het trauma, in zowel DNA als handelen, door aan het kind. Op deze wijze, zou je kunnen zeggen, wordt het slachtoffer de dader, simpelweg door zich voort te planten.

Als gevolg van hun lijden worden sommige slachtoffers misschien gewelddadige daders. Simpel gezegd: de drone in een murder ballad is de drone van trauma, die zowel in geluid als in verhaal weerklinkt. Katie Cruel duikt dieper en daarom duisterder.

Ontmoeting tussen generaties

Twee jaar na Sheath and Knife vervolgen we ons onderzoek naar de murder ballad, met dezelfde en nieuwe thema's en stijlen. Katie Cruel volgt een merkwaardige nachtelijke ontmoeting tussen een oudere man en een jongere vrouw in een steegje. Hij is de voormalige CEO van een multinational, die is gevestigd in een wolkenkrabber. Zij is een hardcore drone-metal drummer die optreedt in kelders, aan de overkant van de straat. Wat zich ontvouwt is een gesprek waarin empathie voor de ander ontstaat. Ze vinden elkaar niet in de-escalatie, maar in radicalisering.

Naast de intensivering van sociaal en fysiek geweld, is een grote verschuiving in Katie Cruel het perspectief in tijd. We zijn geïnteresseerd in de echo’s van het geweld uit het verleden en heden en hoe dit zichzelf manifesteert in de toekomst; de eeuwig groeiende intensiteit van trauma. Doorgegeven door onze voorouders, versterkt in onze generatie en opgelegd aan toekomstige generaties.

Empathie als sleutel

Katie Cruel onderzoekt ónze generatie, een afbrokkelende generatie, verlamd tot het punt van implosie. Een van de laatste generaties van een mensheid die naar verluidt gedoemd is te eindigen. 

Ook het fysieke materiaal is verschoven. In Sheath and Knife gebruikten we vooral hout als grondstof, in Katie Cruel gebruiken we metaal en roest.

Naast gender, klasse en lichamelijke autonomie, onderzoekt de voorstelling ook leeftijd. We zoeken een dialoog tussen jonge en oude generaties (de heersende klasse), met empathie als sleutel om de maatschappij te kunnen hervormen. De vraag is natuurlijk of empathie genoeg kan zijn, maar het is een benadering waar wij in geloven.

Muzikale inspiratie

Wat muziek betreft is de drone nu mechanisch vervormd en versterkt. Toen we begonnen met werken aan Katie Cruel luisterde ik veel naar folk en metal. Black metal en drone metal hadden een sterke invloed op mij. Het idee dat catharsis gevonden kan worden in extreem lijden en wanhoop is iets waar ik mezelf altijd al in herkende, maar om muzikale vormen te horen die dit vormgeven in zowel geluid als tekst was voor mij nieuw. De intense overstimulatie als ontspanning die je kan voelen bij metalconcerten is een samengebalde weerspiegeling van wat ik dagelijks voel, levend in een gedoemde, afstervende samenleving.

Via drone metal luisterde ik uiteindelijk naar minimal music. Het dagelijks luisteren naar een mix van deze genres, heeft mijn denken over Katie Cruel flink beïnvloed. Ik realiseerde me dat ik graag wilde experimenteren met de combinatie van minimale en maximale krachten. Extreme empathie in een hypergewelddadige wereld, ballads in combinatie met gillende feedback, drone noten op extreme volumes, één enkel gesprek dat het verloop van een leven verandert, enzovoort. Het afgelopen jaar heb ik mensen ontmoet die mijn denken over het vervlechten van muziek en theater sterk gevormd hebben, zoals Tos Nieuwenhuizen.

Theater als mentale, emotionele en fysieke ervaring

Ik raakte geïnteresseerd in het idee dat een theaterervaring een mentale, emotionele en fysieke ervaring kan zijn. In de loop van het afgelopen jaar heb ik allerlei rare sonische experimenten uitgevoerd en mezelf omringd met luid geluid, en ik denk dat dit, op zowel persoonlijk als creatief vlak, een anker voor me is. Katie Cruel is, in zowel verhaal als vorm, gebouwd op die principes van minimaal-maximaal. Ik wilde heel graag een ruimte bouwen waarin zowel verlichting als strijd kunnen bestaan. En de drone blijft de ruggengraat.

Eenzame noten worden door distortion en reverb pedalen naar heavy-duty buizenversterkers gestuurd, ondersteund door zang, tinfluit en het harmonium. Denk aan gebouwen die instorten, raketten die over de wereld gelanceerd worden en helikopters die neerstorten. In de krater van die explosie blijft het hangen: de eenzame klaagzang van een leven dat te zwaar is om te leven te midden van een afstervende mensheid. Katie Cruel is die klaagzang.

Dat we dit extreme verhaal vertellen zegt veel over waar wij persoonlijk en mentaal staan maar ook over waar onze generatie staat. Ik denk dat er heel veel terechte woede is, maar ook een enorme hunkering naar verlichting en tederheid. Het is emotioneel zwaar, maar het recht in de ogen kijken van de ondergang van de samenleving biedt ook een verrassende hoeveelheid heling en hoop.

Voor mij is Katie Cruel een vraag om hulp, niet geschreeuwd, maar gefluisterd en gezongen.

Katie Cruel - LENZ / Frascati Producties is op tour van maart t/m mei 2024. Klik hier voor meer info en speeldata.