In gesprek met Floor Houwink ten Cate

Met battlefield of dreams onderzoekt theatermaker Floor Houwink ten Cate dilemma’s rondom voortplanting en de verwevenheid tussen fertiliteitstrajecten en abortussen: in de meeste gevallen beide identiteitsbepalende ervaringen waar nauwelijks over gesproken wordt. In vier verschillende theatrale avonden wordt het vanuit verschillende perspectieven benaderd. ‘Er is behoefte aan een subjectieve symfonie van gedachten en ervaringen.’

Hoe is dit thema op je pad gekomen?

‘Steeds vaker kruiste het onderwerp ‘wel of geen kinderen krijgen’ mijn maakprocessen. Maar niet op de luchtige manier die ik kende van een jaar of vijf geleden, toen ik zelf dertig was. Het werd grimmiger. Dat had ook te maken met de coronacrisis: fertiliteitsklinieken werden gesloten – dat werd niet gezien als primaire zorg – dus alle lopende trajecten werden on hold gezet.  Ik werd in die tijd door meerdere mensen in vertrouwen genomen over hun fertiliteitstrajecten en hun zorgen om het feit dat ze nog maar een paar pogingen konden doen.  Die vrouwen stonden dus op het punt om het moederschap te bereiken of een periode van rouw in te gaan.

‘Tegelijkertijd zag ik in mijn directe omgeving steeds meer vrouwen die kozen voor een abortus. Op een gegeven moment was er een punt dat ik van twee mensen wist dat zij die avond abortuspillen gingen gebruiken. Als regisseur word je vaak in vertrouwen genomen, maar in groepsverband werd er niet over gesproken.’

Vanwaar die taboesfeer?

‘Wat mensen doormaken is echt onvoorstelbaar. Ik heb het idee dat er vaak gevoelens van schaamte en schuld meespelen. Tegelijkertijd zegt ook iedereen die ik spreek: hadden we het er maar wat meer over met elkaar, want het verlicht enorm. Zowel voor fertiliteits-trajecten als voor abortussen geldt: het neemt een periode lang een groot deel van je leven over en de eenzaamheid die daarmee gepaard gaat, is groot. Ook zijn het ervaringen die in de loop van een leven veranderen van vorm en kleur, maar meestal niet verdwijnen.’

Je stelt dat abortus en ivf nauw met elkaar samenhangen.

‘Als je heel plat kijkt wordt abortus vaak gezien als het beëindigen van “leven” en ivf als het scheppen ervan. Terwijl het niet zo zwart-wit is. Een abortus gaat ook over het scheppen van een nieuwe ik, en ivf-trajecten gaan bijvoorbeeld gepaard met het spuiten van veel hormonen: veel mensen zeggen dat ze zichzelf zijn kwijtgeraakt om het ouderschap te bereiken. Zo worden leven en dood vloeibare begrippen. Nog even los van het feit dat er tijdens fertiliteitstrajecten ook abortussen gepleegd worden vanwege medische redenen en ik hoorde over een vrouw die na jaren IVF toch koos voor een abortus toen ze eenmaal zwanger was, omdat ze zich realiseerde dat ze allang niet meer was wie ze was toen ze aan het traject begon. We worden nooit enkel gedefinieerd door het één óf het ander.

‘Ik vind die wisselwerking bovendien interessant omdat de onderlinge verstandhouding vaak moeilijk ligt. Mensen in fertiliteitstrajecten kijken soms met argusogen naar mensen die abortussen ondergaan, en andersom voelen zij vaak schaamte of schuld richting mensen met een onvervulde kinderwens. Ik voelde de behoefte om ervaringen te laten horen, elkaar erover te bevragen en elkaar te leren dragen. Ik heb geen idee of dat mogelijk is, maar ik wil het proberen.’

Aanvankelijk was je plan om het theater daadwerkelijk om te bouwen tot abortus- en fertiliteits-kliniek.

‘Omdat het allemaal zo in de taboesfeer hangt, dacht ik: moeten we het niet gewoon een keer zien? Ik heb het idee dat de mensen die het zelf niet van dichtbij hebben meegemaakt er de meest uitgesproken meningen over hebben. Ik wil met mijn werk ethische vragen en grenzen onderzoeken. Dus ook: hoe ver mag je gaan op het toneel? Zou ik echt mogen laten aborteren of insemineren in het theater? En waarom dan wel of niet?’

In de aanloop van dat plan, presenteer je nu een ‘experimenteel event’ met theater, opera, interviews en debat. Vanwaar die vorm?

‘Ik heb zelf geen abortus of fertiliteitstraject ondergaan. Ik heb hierin alleen mensen ‘begeleid’ of vriendschappelijk erover gesproken de afgelopen jaren, dus ik had behoefte aan een lange aanloop met veel onderzoek en verdieping. Ik was niet van plan welke ervaring dan ook te appropriëren. Ik heb Brecht De Backer aangetrokken voor de research: zij beschrijft in haar boek Omdat ze leven haar traject met het krijgen van een kind als alleengaande lesbische vrouw, en beschrijft daarin de levens van de elf kinderen die ze niet kreeg, voordat de twaalfde geboren werd. Ik herkende me in haar gedachtegangen over tijd en in dat wij als mensen - naast het leven dat we leiden - parallel alle levens leiden die we niet fysiek zijn gaan leiden. In die universa bevinden zich ook de kinderen die we niet hebben gekregen. .’

Still uit de documentaire van battlefield of dreams

Hoe ga je als kunstenaar vervolgens om met die persoonlijke en kwetsbare input?

‘Het is heel spannend als maker, want het gaat over mensen hun diepste pijn Ik had aanvankelijk de neiging om alles met fluwelen handschoenen aan te pakken – in tegenstelling tot wie ik eigenlijk ben, totdat Brecht zei: “Het doet allemaal al zoveel pijn, jij moet er een beetje magie van maken. Anders is het echt alleen maar dat rauwe, harde verhaal.” Dat vind ik een heel mooie opdracht.’

Het is na drie jaar je laatste werk dat je nog onder de vleugels van Frascati Producties maakt. Wat heb je geleerd en neem je mee naar Theater Utrecht?

‘Dat ik grenzen moet opzoeken en overschrijden – bij mezelf althans, niet richting anderen. Je moet als maker met de billen bloot. Sea of Silence – over mentaal en fysiek geweld in de intieme sfeer en je verlies van autonomie – was doodeng om te maken omdat het over een thema ging waar ik tot die tijd niet graag over sprak. Naderhand voelde ik me bevrijd. Maar dat kan dus alleen als je mensen toegang tot jezelf durft te geven. Als je vanuit dat vat voorstellingen maakt, kun je niet alleen jezelf bevrijden, maar ook bij je publiek iets openbreken.’

In hoeverre ga je nu met de billen bloot?

‘Doordat ik iets laat zien wat niet af is. Ik geef het publiek een kijkje in mijn proces, overwegingen en intieme gesprekken met teamleden. Ik ben eigenlijk heel perfectionistisch. Normaal presenteer ik het publiek een gesloten universum, nu toon ik een open universum waarin ikzelf live aanwezig ben, waarin we met elkaar van gedachten kunnen wisselen en waarin ik onaf en super kwetsbaar materiaal laat zien, wat als voorschot dient op wat hopelijk een grotere voorstelling wordt over een aantal jaar. 

Wat hoop je bij de toeschouwer open te breken?

‘Het raakt aan thema’s die iedereen herkent: eenzaamheid, rouw, sterfelijkheid. Madeleijn van den Nieuwenhuizen beschreef in haar essay Leven en laten leven heel treffend dat we bijna geen objectieve argumenten kunnen bedenken waarom het abortusrecht zo belangrijk is om te verdedigen. Waar we behoefte aan hebben, stelt zij, zijn subjectieve redenen, een symfonie aan gedachten en ervaringen. Ik probeer in de belevingswereld te komen van de mensen die dilemma’s rondom voortplanting doormaken, de absurditeit bloot te leggen van waar we als maatschappij grenzen optrekken, die grenzen te bevragen en op te rekken Daarbij laten we ook de hoop, de opluchting en nieuwe vormen van ‘familie’ zien waarmee we ons publiek hopelijk kunnen ‘verlichten’.

‘Al die verhalen – of we het nu hebben over abortussen, miskramen, zwangerschappen, gewenst of ongewenst kinderloos zijn – gaan over zelfbeschikking, vrijheid, controle en maakbaarheid. Ik wil er een lans breken dat al die verhalen  naast elkaar kunnen bestaan en dat het echt gelinkt is aan elkaar, omdat het steeds weer gaat over: welke dromen heb je voor de toekomst, wie ben je of wie wil je zijn, en wat laat je achter?’

Beleef battlefield of dreams van Floor Houwink ten Cate / Frascati Producties in coproductie met Theater Utrecht op wo 1 t/m za 4 mrt in Frascati én di 7 t/m do 9 mrt & za 11 mrt in De Paardenkathedraal in Utrecht.